Adıyaman Tut Dutu

Açıklama

Ürünün Tanımı ve Ayırt Edici Özellikleri:
Adıyaman Tut Dutu, Toros Dağlarının devamı olan Akdağların eteğinde bulunan Tut ilçesinde yetiştirilen
Moraceae familyasından Morus cinsi ağaçların meyvelerinin kurutulması sonucu elde edilir. Ürün, coğrafi sınırda
uzun yıllardır yapılan dut yetiştiriciliği sebebiyle edinilen tecrübeler sonucu geliştirilen üretim yöntemleri ile
ünlenmiştir.
Dut meyveleri çabuk bozulduğundan, kurutularak saklanması gerekir. Adıyaman Tut Dutu, serin yaz
günlerinde ağaçların altında toprak üzerine serilen fileler üzerinde kurutulur ve kurutma işlemi toprakta
tamamlandığı için kendine has toprak aroması içerir.
Üretim Metodu:
Fidan üretimi:
Coğrafi sınırda bulunan yabani Morus cinsi ağaçlardan mart ve nisan aylarında alınan tek yıllık çelikler, daha
önceden %25 kum, %25 hayvan gübresi ile %50 topraktan oluşan harmanlanmış arıkların içine 5×5 cm aralıklarla
20-25 cm derinliğinde dikilir. Çelikler sık şekilde dikildiği için arık sulama yöntemi kullanılır. Çelikler yaklaşık
olarak 1,5 – 2 yıl süre sonunda 1 m boyuna ulaşır ve bu boya ulaşana kadar yaz aylarında 10 günlük aralıklarla
arıkların içi tamamen su ile dolacak şekilde su verilerek sulama yapılır. Bununla birlikte ilkbaharda çapalama ile
yabani ot ayıklaması işlemleri sürdürülür.
1 m boya ulaşan fidanların üzerine temmuz ayının ilk iki haftasında, coğrafi sınırda Adıyaman Tut Dutu
üretimi için yetiştirilen ağaçlardan alınan materyaller “T göz aşı” veya “yarma” yöntemlerinden biri ile aşılanır. Aşı
materyalinin tek yıllık sürgünlerden alınması çimlenme hızını ve aşı başarısını artırır.
Dikim:
Dikim yapılacak arazi bir yıl önce tesviyesi yapıldıktan sonra iki kat derin pulluk ile sürülür. Dikimden 6 ay
önce dikim çukurları; 50 – 80 cm derinliğinde ve 80 cm çapında, 8×8 m veya 10×10 m aralıklarla açılır. Çukurların
içerisinden çıkarılan toprak üst ve alt olarak ikiye ayrılır. Dikim çukurlarının içerisine 2 kg hayvan gübresi katılarak
6 ay dinlendirilmeye bırakılır. Fidanlar, toprağa nisan ayında dikilerek daha önce aynı çukurdan çıkarılan üst
toprağın çukurun dibine ve alt toprağın çukurun üstüne gelmesi ile organik maddece zengin üst toprağın bitki kök
gelişimini hızlandırması sağlanır. Dikim işleminin ardından bitki kök bölgesine can suyu verilir.
Yıllık bakım işlemleri:
Bitkilerin sulanmasında en etkili yöntem damlama sulama olmakla birlikte, kontrollü bir şekilde salma
sulama yöntemi de uygulanabilir. Damlama sulama sistemi ağaç veya fidan iz-düşüm çapına göre aylık olarak günde
4-12 saat arasında değişebilmekte olup hava sıcaklığı ile orantılı olarak artırılabilir. Meyvede kararmaya yol açarak
kalite kaybına sebep olabileceği için sulama, hasattan bir ay önce durdurulmalıdır. Hasadın ardından sulamaya
devam edilir.
Toprak, ilkbahar ve sonbahar aylarında yüzeysel olarak sürülür. Köklerin zarar görmesini engellemek
amacıyla bu işlemde kazayağı kullanılır. Kök diplerine uygulanan çapalama yöntemiyle yabancı ot mücadelesi
yapılır. Tarlada yağmur veya sel suları ile bozulacak zemin tesviyesi için sonbahar sürümleri yeterli olur.
Sonbaharda ise sıra aralarına hayvan gübresi atılarak yapılan sürümle toprağın organik madde ihtivası tamamlanmış
olunur. Bunlarla birlikte iki yılda bir taş toplama ile tarla temizliği de yapılır.
Adıyaman Tut Dutu yetiştiriciliğinde coğrafi sınırda bulunan arazilerin verimleri yüksek olduğu için
ağaçların kök dirençleri yüksek ve hastalık indeksi oldukça düşüktür. Dut ağaçlarında görülen sinek larvası ve
akarlar ile ise kök kireçlemesi yöntemiyle mücadele yapılır.
Hasat
Beş ile altı yaşına ulaşan ağaçlar meyve vermeye başlayarak bu ağaçlardan 4 – 5 kg ürün elde edilir. Ağaçlar
en yüksek verime 15 – 20 yaşları arasına ulaşmakta olup 100 – 120 kg ürün alınabilir. Haziran ayında meyveler
olgunlaşmadan bir hafta önce ağaç diplerine “melefe” olarak bilinen kumaştan üretilen ağ şeklindeki 4×8 m veya
5×10 m ölçülerinde bez örtüler serilir. Meyvelerin kendiliğinden olgunlaşarak bezlerin üzerine düşmesi beklenir.
Kurutma ve depolama
Örtüler üzerine dökülen dutlar, meyve öz suyunun ağaç gölgesinde yavaş bir şekilde uçurulması sonucu
meyve iç suyunun meyvede kalmasını sağlayan ve buruşturma olarak bilinen yöntemle 3 – 4 gün süreyle kurutulur.
Buruşturma işlemi sonucunda kendine has yumuşaklık, % 15 – 20 arası nem ve koyu sarı renk özelliklerini kazanan
meyveler ağaç altında serili örtüler üzerinden alınır. Toplanan meyveler, altlarında ve birbirleriyle temas eden
yüzeylerindeki kurumayan kısımların da kurutulabilmesi için sergi yerlerinde örtüler üzerinde günde iki kez alt-üst
yapılacak şekilde 2 – 3 gün süreyle tekrar kurutulur. Kuruması tamamlanan dutlar; % 20 – 30 oranında nem ve 15 –
20 °C sıcaklık koşullarında, karanlık ve serin yerlerde 1 ay depolanabilir.
Coğrafi Sınır İçerisinde Gerçekleşmesi Gereken Üretim, İşleme ve Diğer İşlemler:
Meyveleri çabuk bozulan Morus cinsi ağaçlardan elde edilen Adıyaman Tut Dutunun, kendine has kurutma
yöntemi nedeniyle Tut ilçesi ile arasında ün bağı oluşmuştur. Bu sebeple Adıyaman Tut Dutunun fidan üretimi
dışındaki tüm üretim aşamaları, belirtilen coğrafi sınırda gerçekleşmelidir.
Denetleme:
Denetimler; Tut İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü koordinatörlüğünde ve Tut Belediyesi, Tut Ziraat Odası,
Tut İlçesi Dut Yetiştiriciler Birliği ve Tut İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğünden konuda uzman birer kişinin
katılımıyla oluşan dört kişilik denetim mercii tarafından yapılır.
Denetim mercii düzenli olarak her yıl bir defa haziran – ağustos aylarında; fidanların uygunluğu, dutların
coğrafi sınırda yetiştirilip yetiştirilmediğini, özellikle kurutma yöntemi olmak üzere üretim metoduna uygunluğu,
Adıyaman Tut Dutu coğrafi işaretinin ve mahreç işareti ambleminin kullanımın uygunluğunu; kontrol eder. Denetim
mercii ayrıca gerek görülen hallerde ve şikâyet üzerine her zaman denetim yapar.
Denetim mercii, kamu kuruluşlarından veya özel kuruluşlardan veya bunlarda görevli uzman gerçek veya
tüzel kişilerden denetimin gerçekleştirilmesi sırasında faydalanabilir veya hizmet satın alabilir. Tescil ettiren,
hakların korunmasında hukuki süreçleri yürütür.