Eflani Cember Bezi

Açıklama

Ürünün Tanımı ve Ayırt Edici Özellikleri:
Eflani Çember Bezi yörede başörtüsü olarak kullanılan pamuklu ince bir dokumadır. İnce beyaz zemin
dokuma üzerinde belirginleşen değişik motifler, yine beyaz renkte ancak daha kalın pamuk ipliği ile dokuma
sırasında oluşturulur.
Eflani Çember Bezi’nin yüzey kompozisyonlarında belirginleşen ortak özellik çemberlerin karşılıklı kısa
kenarlarında yer alan beyaz konturlü ince bir bordo çizgi ve Top Fitil motifi ile oluşturulan ve eşit aralıklarla
tekrarlanan üç sıra beyaz şerittir. Bu beyaz çizgiler, çizgili kompozisyon gösteren Top Fitil, Çift Fitil ve Analı Kızlı
motiflerinden oluşturulan çemberler hariç diğer Eflani Çemberleri’nin tümünün kısa kenarlarında uygulanmaktadır.
Nadir olarak bu şeritlerin 4 sıralı uygulamalarına da rastlanmaktadır.
Mekikli çemberlerde Tek Fitil, Çift Fitil, Top Fitil, Analı Kızlı, Şatır Eteği motifleri bulunmaktadır. Motifleri
elle oluşturulan işlemeli çemberlerde Yılan Eğrisi, Baklava Kesimi, Tülü Perde, Göveç İçi, Kovalama, Şeker
Kestirmesi, Kabak Çiçeği ve Yapraklı motifleri uygulanmaktadır.
Üretim Metodu:
Eflani Çemberlerinde farklı yapısal özellik gösteren 4 çeşit pamuk ipliği kullanılır. Zemin dokumada atkı ve
çözgü ipliği olarak NE 20/1 kıvrak ince tek kat bükümlü beyaz renkli pamuk ipliği, desen atkısı olarak çember
yüzeyinde mekik kullanılarak enine çizgiler halinde uzanan motifleri oluşturmada NE 12, işlemeli çemberlerde motif
oluşturmada yörede “şeker ipi” olarak tanımlanan kalın 3 kat bükümlü NE 5/3, 4 tur/cm S bükümlü beyaz pamuk
ipliği, çemberlerin kısa kenarlarında yani dokumaların başlangıç ve bitiminde uygulanan bordo renkli ince çizgileri
oluşturmada ise orta kalınlıkta, tek bükümlü 5 tur/cm Z bükümlü NE 9/1 numaralı iplikler kullanılmaktadır. İplikler
piyasadan hazır olarak temin edilir.
Bu ipliklerden çözgü ipliği olarak kullanılanlara “eriş”, atkı ipliği olarak kullanılanlara ise “argaç” denir.
Çözgü ipinin hazırlanması için “çirişleme” veya “haşıllama” adı verilen bir işlem gerçekleştirilir. Bir çözgülük
haşıllama yapmak için 4500 gr iplik gerekmektedir. Bu işlem için 1 kg un ve 20 lt suya ihtiyaç vardır. Un 1,5-2 lt
suda ezilerek bulamaç hale getirilir. Daha sonra kaynamakta olan suyun içine yavaş yavaş akıtılırken tortulaşmaması
için sürekli karıştırılarak çorba kıvamında pişirilir. Kaynar durumdaki bu haşıl maddesi bir leğen içine serilmiş olan
çözgülük pamuk iplik çilelerinin üzerine dökülür. Biraz soğuduktan sonra el yardımıyla çilelerin haşılı emmesi
sağlanır. Tamamen soğuyana kadar bekletilen ve haşılı iyice emen iplik çileleri sıkılıp çırpılarak serin bir yere asılır.
Zaman zaman iki el arasında gerilip çırpılarak ipliklerin birbirinden ayrılması ve düzgünleşmesi sağlanır. İplikler
nemli iken çözme işlemine geçilir. Eflani ilçesinde çözme işlemi yalnızca “dolap”ta yapılmaktadır.
Dokuma için “düzen” adı verilen bütün bölümleri ahşap olan iki gücülü, basit tip yüksek el tezgahları
kullanılır. En fazla 55-60 cm eninde kumaş dokunabilen bu tezgahlarda, dokumacının ve bulunduğu yerin durumuna
göre küçük şekil değişiklikleri gösterdiğinden ölçü birliği bulunmamaktadır. Bu tezgahlardaki dokuma örgüsü
bezayağıdır. Dokuma yüzeyinde görülen motifler farklı kalınlıktaki ilave atkı ipliklerinin çözgü iplikleri ile bezayağı
bağlantısı kurması suretiyle oluşturulmaktadır.
Eflani Çember Bezi motif oluşturma tekniğine göre mekikli ve işlemeli olmak üzere ikiye ayrılır.
Mekikli Çember Bezi: Dokuma yüzeyinde görülen enine çizgiler farklı renk ve kalınlıktaki desen atkı
ipliğini taşıyan mekiğin, açılan ağızlıkla çözgü iplikleri arasından geçirilmesi sureti ile oluşturulur. Kısa kenarlarda
bordür biçiminde yer alan çizgiler Tek Fitil, Çift Fitil, Top Fitil ve Şatır Eteği denen motifler bu teknikle
dokunmaktadır.
İşlemeli Çember Bezi: Motifler dokumanın genişliğince boydan boya geçirilen zemin atkısından sonra
değiştirilen ağızlıktan farklı kalınlıktaki desen atkılarının el ile tek tek geçirilmesi suretiyle dokunur. Motifleri
oluşturacak olan atkı iplikleri, dokuma yüzeyindeki kompozisyona göre gerekli yerlerde açılmış olan ağızlığa
parçalar halinde yerleştirilir. Motiflerin büyüklüğüne göre uzun veya kısa olabilen ya da küçük yumaklar halinde
bulunan bu atkı ipliklerinin uçları çözgü ipliklerinin arasından yukarıya çekilirler. İkinci ayakçağa basılarak ağızlık
değiştirilir ve desen atkıları yukarıya çekilmiş oldukları yerden aynı sayıdaki çözgü ipliği arasından geri dönüş
yaparak tekrar yukarı alınırlar. Desen atkısına bu şekilde yaptırılan geçiş sayısı motif özelliğine göre iki ya da üç
sıra olabilmektedir. Desen atkısının iki ya da üç sıra geçişi ile motif oluşturulduktan sonra boydan boya zemin atkısı
atılmaktadır.
Eflani Çember Bezi’nde motifleri oluşturan desen atkısı sıraları arasında en az dört sıra zemin atkısı
bulunmaktadır. Yani zemin atkı ve desen atkı sırası 2:4, 3:4, 3:6 vb. düzende olabilmektedir. İşlemeli Çember
Bezi’nde bulunan motifler, mekikli Çember Bezi motiflerine oranla daha küçük boyutludur. Motif boyutlarının
küçüklüğü motifleri oluşturan desen atkı ipliklerinin çözgü iplikleri arasından el ile tek tek geçirilmesine, yöresel
ifadeyle işlenmesine imkan sağlamaktadır. Ayrıca dokumanın yüzey kompozisyonuna göre motiflerin dağılımı ve
motifleri oluşturmada başlangıç olan desen atkısı sayısı, dokumacılar arasında Çember Bezi’nin özelliğini belirleyen
bir faktör olmakta ve buna göre çember bezleri 6, 9, 12 yumaklı vb. şekilde tanımlanmaktadır. Bu nedenle işlemeli
çember bezinin üretimi mekikli çember bezine göre daha fazla emeğe ve zamana ihtiyaç göstermektedir.
Dokunması tamamlanarak tezgahtan çıkarılan Eflani Çember Bezi sırasıyla yıkama, yazlık kullanım için
ağartma veya kışlık kullanım için boyama, orta dikişleri birleştirme ve kenar temizleme (saçakların bükülmesi)
işlemlerinden geçirilerek kullanılabilir hale getirilir. Eflani çember dokumalarının ortalama eni 49.24 ±2.0057cm,
boyu 120.68 ±3.7441 cm’dir. Ortalama atkı sıklığı, 13.00 ±0.8081, çözgü sıklığı 16.72 ±1,1613 adet/cm, ağırlığı
ortalama 129.86 ±4.9388 gr’dır.
Denetleme:
Oluşturulan denetim merciinde;
Eflani Belediye Başkanlığından bir temsilci,
Eflani Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfından 2 temsilci,
Eflani Halk Eğitim Merkezinden ilgili bir öğretmen veya usta öğretici,
Eflani Esnaf ve Sanatkârlar Odasından bir temsilci,
İlçe Milli Eğitim Müdürlüğünden bir temsilci olmak üzere 6 kişi bulunacaktır.
Çemberler ve tezgâhlar yılda bir kez denetlenecektir. Denetim birimleri belirlenen aralıklarda ve şikâyet
halinde anında denetimlerini sürdürecektir.