Elazığ Menceki Buğdayı

Açıklama

Ürünün Tanımı ve Ayırt Edici Özellikleri:
Elazığ Menceki Buğdayı, Poaceae (buğdaygiller) familyası Triticum (buğday) cinsi Triticum durum
(makarnalık buğday) türü ve Triticum durum ssp. compactum (makarnalık topbaş buğday) alt türünden elde edilir.
Elazığ Menceki Buğdayı doğada kendiliğinden oluşan genetiğini korumuş 28 kromozomlu yabani Gernik’in bir
varyetesi olup makarnalık buğdaydır. Kendi tohumundan üretilerek ekolojik istekleri bakımından coğrafi sınıra
bağımlıdır.
Elazığ Menceki Buğdayının killi-tınlı toprak yapısında yetişmiş olması nedeniyle dane camsılık oranının
yüksek olması dolayısıyla buğdayın dane sertliği yüksektir. Elazığ Menceki Buğdayı yörede yapılan yemeklerde ve
çorbalarda da sıkça kullanılır.
Tablo 1:Elazığ Menceki Buğdayının Morfolojik ve Ergonomik Özellikleri
Bitkinin gelişme tabiatı Kışlık (sonbahar ekimi)
Bitki büyüme şekli Yarı yatık, yarı dik
Başaklanma zamanı: (çıkıştan başaklanmaya % 50sinde
ilk başakcığın görüldüğü zaman) Ekimden 171-220 gün sonra
Bitki boyu: (sap, başak, kılçıklar ve çıkıntılar dâhil) 80-140 cm
Yatmaya dayanaklık: (iklim, toprak ve yetiştirme
koşullarına bağlı olarak değişebilir.) Az, orta ya da çok yatma
Kılçık rengi Beyaz
Kılçıkta antosiyanin oluşumu Yok
Başak tüylülüğü Yok
Başak uzunluğu (kılçıklar ve çıkıntılar hariç) 3,50- 7 cm
Başaktaki tane sayısı 24-30 adet
Başak rengi (olgunlukta) Beyaz
Sapın başağa bağlandığı kısmın mumsuluğu Kuvvetli
Sapın en üst boğumun tüylülük yoğunluğu Orta
Başağın yoğunluğu Yoğun
Başağın profilden şekli Paralel kenarlı, başak yassı ve üzerine taneler sık
oturmuştur
Bayrak yaprak alt yüzünün mumsuluğu Kuvvetli
Bayrak yaprak kınının mumsuluğu Kuvvetli, kılçıklar dik ve uzundur ve yelpaze
şeklinde açılmıştır
Tane şekli
İri ve uzun şekilli tane ön tarafta boydan boya
uzanan yarıkla tane ikiye ayrılmış gibidir.
Tanelerin sırtı kamburcadır.
Tane genişliği 1,5- 3 mm
Tane uzunluğu 3-6 mm
Tablo 2: Elazığ Menceki Buğdayının Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri
Özellikler Değerler
Tane rengi (1-3 ıskalasıyla 1:Beyaz 2;Kehribar sarı
3:Kırmızı 4:Çakır 5:Siyah) 2 ve 3
Camsılık (%): %70-100
Bin tane ağırlığı (g) 26 – 58
Hektolitre ağrılığı (kg) 80 – 100
Tane protein oranı (%) 10 – 15
Tane sertlik SKC indeks 70 – 100
Coğrafi sınır karasal iklim etkisinde olsa da Fırat Nehriyle birleşen dere ve çayların, Keban Barajı, Kalecik
Barajı, Cip Barajı ve Karakaya Barajının yarattığı mikro klima sonucunda bölgesel iklim yumuşayarak, Elazığ
Menceki Buğdayının ayırt edici özelliklerini kazandırır. Elazığ’ın mikro klima özellikleri; fenolojik bakımdan
Elazığ Menceki Buğdayının ilk dönemlerinde kök gelişiminin hızlı olmasını ve kök tacı oluşturabilmesi için de
buğdayın soğuk ve kurağa karşı dayanıklı olmasını sağlar. Ayrıca çimlenme-kardeşlenme dönemi için gereken 8-
10 °C sıcaklık, % 60’ın üzerinde bağıl nem; kardeşlenme-sapa kalkma için 10-15 °C sıcaklık, % 65 nem, az ışıklı
ve yarı kapalı hava koşullarını oluşturur.
Üretim Metodu:
Elazığ Menceki Buğdayı, fazla sıcak ve nemden hoşlanmayan serin iklim tahılıdır. Özellikle gelişiminin ilk
dönemlerinde (çimlenme – kardeşlenme) sıcaklığın 8-10 °C, bağıl nemin % 60’ın üzerinde olması yeterlidir.
Kardeşlenme ve sapa kalkma arasında da fazla sıcaklık istemez. 10-15 °C sıcaklık, % 65 nem, az ışıklı ve yarı kapalı
havalar uygundur. Sapa kalkma ile sıcaklık ve nem isteği artar. Bu dönemde hava sıcaklığı -3 °C ve altına düşerse
zarar görür. Başaklanma döneminin hemen öncesinde bağıl nemin yüksek olması buğday verimini olumlu yönde
etkiler. Döllenme ile birlikte, düşük nem ve yüksek sıcaklık tanenin niteliğini yükseltir. Gelişme dönemine uygun
dağılmış 500 mm bir yağış maksimum verim için yeterlidir.
Elazığ Menceki Buğdayı için en uygun toprak, drenajı yeterli olan derin killi-tınlı topraklardır. Su tutma
kapasitesi % 25-30 olan toprak buğday için uygundur.
Elazığ Menceki Buğdayı üretimi yapılan alanlarda genellikle nadas-ekim sistemi ve münavebeli tarım
uygulanır. Nadas-ekim sisteminin uygulandığı yerlerde toprak işlenirken, toprağı altüst etmeden, alttan işleyen
aletler kullanılır. İlk işlemeler için kırlangıç kuyruğu pulluk, kazayağı ve benzeri aletler kullanılır. Münavebeli tarım
yapılan yerlerde toprak, hasattan hemen sonra gölge tavı varken pullukla 15-20 cm derinliğinde sürülür. Elazığ
Menceki Buğdayı ekimi genelde kışlık olarak yapılır. Sonbaharda iklime bağlı olarak toprak sıcaklığının 8-10 °C
olduğu zamanda toprağın 5-7 cm derinliğine ekim yapılır. Ekim Ayı içinde en geç kasım ayı başlarında kadar tohum
ekimi yapılır.
Ekimden öncede kazayağı ve tırmık takımıyla ikileme yapılıp iyi bir tohum yatağı hazırlanır. Elazığ Menceki
Buğday tanesinin fiziksel özelliklerine bağlı olarak mibzerle ekimde dekara 22-24 kg, serpme ekimde 26-28 kg
tohum kullanılır. Ekimle birlikte engebeli arazilerde fırfır (gübre dağıtım makinesi) ile ekilip çizer ve taban ile
toprağa gömülür.
Elazığ Menceki Buğdayında uygulanacak en önemli bakım işi, sapa kalkma döneminde azotlu üst gübre
verilmesidir. Diğer önemli bir bakım işlemi ise yabancı ot mücadelesidir. Diğer bakım işlemleri gübreleme, sulama
ile hastalık ve zararlılar ile zirai mücadeledir.
Toprakların gübre ihtiyacı farklılık göstermekte olup en iyi kimyasal gübreleme, toprak analizi yapıldıktan
sonra hazırlanan gübreleme programına göre yapılır. Gübre analiz sonucu dikkate alınarak taban gübrelemesinde
gübre tohum ekiminde kombine mibzerle, uygun olmayan arazilerde fırfır (gübre dağıtım makinesi) ile tohum
yatağının 5 cm yanına veya altına çizer veya tabanla gömülür. Azotlu gübrenin yarısı, fosforlu gübrenin tamamı
ekimle birlikte verilir. Fosforlu gübre sulanmayan alanlarda saf olarak 6-7 kg/da sulanan alanlarda ise 8-9 kg/da
olacak şekilde kullanılır. Azotlu gübrenin diğer yarısı ise kardeşlenme döneminde üst gübre olarak verilmelidir.
Toprak tahlili yapılmamış ise saf madde üzerinden kuru şartlarda 8-10 kg/da sulu şartlarda ise 16-20 kg/da azot
verilir. Toprağa verilecek olan azotlu gübre değişiklik gösterebilir. Kardeşlenme öncesi gübre olarak üre gübresi
tercih edilecekse erken dönemde (şubat sonu mart başı gibi) toprağa atılmalıdır. Nisan ve mayıs ayına sarktığı zaman
topraktan gaz halindeki kaybı daha az olan amonyum sülfat ve amonyum nitrat olarak gübre atılır. Buna göre ekimle
beraber dekara 13 kg diamonyum fosfat (DAP) ve toprak pH‘sının durumuna göre 20-30 kg/da uygun formda azotlu
gübre verilir.
Bölgede yağışlı olan şubat ve mart aylarında verilecek tavan (üst) gübreleme Elazığ Menceki Buğdayının
kardeşlenmesi için önemlidir. Bitkinin en fazla suya ihtiyaç duyduğu dönem sapa kalkma ve başaklanma döneminde
genelde uzun tava (border) bazen de yağmurlama sulama yapılır. Gerekli olan iki sulama da bu dönemde yapılır.
Suyun az olduğu dönemlerde sadece bir kez sulama yapılabilecekse, başaklanma dönemi tercih edilmelidir.
Zirai mücadele, sadece yabancı ot mücadelesinin çok olduğu mevzuata uygun ilaçla yapılır.
Elazığ Menceki Buğdayı, biçerdöver veya deste yapan biçerlerle hasat edilir. Hasat zamanının seçiminde
dane dökme, üründe su oranı, makinaların çalışabilme durumu göz önüne alınır. Biçerdöverle hasat edilen ürünler
birkaç gün güneşte kurutularak ambarlarda saklanır. Biçerdöverle yapılan hasatta danedeki su oranı %13-15 arasında
olur. Buğday tohumu yabancı ot tahıllardan, taş ve topraktan arındırmak için selektörden geçirilir. Ambar olarak
kullanılacak yerler rutubet olmayan, kuru, havadar ve aydınlık bir yer olmalıdır. Tohumluk olarak kullanılacak
ürünler selektörden geçirilerek ayıklanır ve zirai mücadelede teknik talimatlarında belirtilen etken maddeli ilaçlarla
tohum ilaçlanarak bir sonraki ekim dönemi için muhafaza edilir. Elazığ Menceki Buğdayı torba veya çuvallar
içerisinde satışa sunulur.
Elazığ Menceki buğdayının verimi kuru şartlarda dekara 150-300 kg, sulu şartlarda ise dekara verim 300-
422 kg dır.
Denetleme:
Denetimler; Elazığ İl Tarım ve Orman Müdürlüğünün koordinatörlüğünde; Elazığ İl Tarım ve Orman
Müdürlüğünde görevli alanında uzman 2 kişi, Elazığ Ticaret ve Sanayii Odasında uzman 1 kişi ve SS Elazığ Pancar
Ekicileri kooperatifinden uzman 2 kişi olmak üzere 5 kişilik bir denetim mercii tarafından başak sarı olum dönemi
ve hasat sonrası olmak üzere yılda 2 kez, ihtiyaç duyulduğunda veya şikayet halinde her zaman yapılır.
Denetim mercii tarafından; üretimde kullanılan buğday çeşidinin ve tohumunun uygunluğu: ürün
özelliklerinden başak şeklinin, 1000 dane ağırlığının, camsılığın uygunluğu: üretim metoduna uygunluk ile Elazığ
Menceki Buğdayı ibaresinin ve menşe adı ambleminin kullanımının uygunluğu denetlenir.
Denetim mercii, kamu kuruluşlarından veya özel kuruluşlardan veya bunlarda görevli uzman gerçek veya
tüzel kişilerden denetimin gerçekleştirilmesi sırasında faydalanabilir veya hizmet satın alabilir. Tescil ettiren,
hakların korunmasında hukuki süreçleri yürütür.