Safranbolu Safranı

Açıklama

Ürünün Tanımı ve Ayırt Edici Özellikleri:
Safranbolu Safranı 2,5-3 cm uzunluğunda partiküller halinde parlak koyu kırmızı renkli, kendine has tat, koku ve
aroması olan renk yoğunluğu açısından ise 1. sınıf safran standartlarının üzerinde Safranbolu yöresine ait tıbbi ve
aromatik üründür.
Safran (Crocus Sativus ) süsengiller (Iridaceze) familyasından, sonbaharda çiçek açan soğanlı bir kültür bitkisi
olup, toprak üstü kısmı tek, toprak altı kısmı çok yıllıktır.
Safranın toprak altındaki soğan kısmı üç yıl süresince her yıl filiz vererek yeni bitkiyi oluşturur. Yeni bitki çiçek
verdikten ve gelecek yılın soğanını oluşturduktan sonra toprak üstündeki kısmı kurur. Soğan kısmı, elips şeklinde alttan
hafif basık ve kök kısmı hafif çukur, çevresi parlak açık kahverengi kabuklarla örülmüş, büyüklüğü 2-4 cm çapındadır.
Toprak üstündeki kısmında bitkinin iğne şeklinde ince uzun yaprakları bulunmaktadır.
Çiçeklenme Ekim ayının ikinci veya üçüncü haftasından başlayarak 15-20 Kasıma kadar sürmektedir. Erişkin
düzeye gelmiş her bir bitkiden ortalama 7-8 adet çiçek alınır. Bitki boyu 20-30 cm kadardır. Çiçekler mor renklidir ve
altı tane taç yapraktan oluşmaktadır. Çiçekte üç adet erkek organ bulunmaktadır. Bir adet olan dişi organ (ovary),
yumurta borusu ve tepecik (stigma)’den oluşmaktadır. Tepecik kısmı, erişkin bir bitkide uzunlukları 2,5-3 cm olan
flament de denilen ipliksi görünüşlü olarak üç parçaya ayrılır. Tepecik (stigma) parlak koyu kırmızı (kiremit) renktedir.
Bitkinin yararlanılan organı bu üç parçalı olan tepecik kısmıdır. Safran olarak anılan kısım, bu dişi organdır.
– Ağırlığının 100 bin katı kadar boyama özelliği vardır.
– Dünyada üretilen diğer safranlardan, renk, aroma ve renklendirme özelliği bakımından kalitesinin yüksek
olduğu bilinmektedir.
– Tarihte yöredeki 40 kadar köyde yetiştiriciliğinin yapıldığı yazılı kaynaklarda belirtilmekte olup 1000 yıldır
üretimi yapılmaktadır.
– İklim açısından Karadeniz iklimi ile Orta Anadolu iklimi arasında geçit özelliği göstermesi sebebiyle mikro
klima iklim şartları görülmektedir.
Bitkisel Özellikler;
Soğan: Soğan: Soğanlar, elips şeklinde alttan hafif basık ve kök kısmı hafif çukur, çevresi parlak açık kahverengi
ve çok ince yapılı lifli kabuklarla kaplanmıştır. Büyüklüğü 2-4 cm çapındadır.
Kök: Soğanlarda üç farklı kök çeşidi ayırt edilmektedir.
1. Soğanların alt kısmından emici kökler çıkmaktadır ve bu kökler nispeten uzundur.
2. Soğanın filiz tomurcuklarının alt kısmından tek tek gelişen kontraktil kökler çıkar.
Bu kökler kalın ve kısadır, ayrıca bu kökler sadece yüzeye yakın derinliğe ekilen soğanlardan çıkarlar. Bu
köklerin asıl görevi yeni oluşan soğanların su ve besin madde alımlarını arttırmaktadır.
3. Emici kontraktil kökler önceki kontraktil köklerin oluşumundan üç hafta sonra ortaya çıkarlar ve diğerlerine
göre daha uzun ve incedirler.
Yaprak: Her erişkin soğanda 6 yaprak bulunur. Yapraklar çimen benzeri olup boyları 15-30 cm uzunluğa erişirler
ve ekim ayından mayıs ayına kadar toprak üzerinde yeşil kalırlar. Mayıs ayında yapraklar kurur. Yaprak gelişimi ile kök
gelişimi beraber olmalıdır.
Çiçek: Çiçekler mor renkli olup çiğdeme benzer. Çiçek altı tane taç yapraktan oluşur. Çiçekte üç adet erkek ve
bir adet dişi organ (ovary) bulunur. Çiçeğin asıl önemli olan organı dişi organ, olup yumurta borusu ve tepecik
(stigma)’den oluşur. Tepecik kısmı, erişkin bir bitkide uzunlukları en az 2 cm olan flament de denilen ipliksi görünüşlü
olarak üç parçaya ayrılır. Tepecik parlak koyu kırmızı renktedir. Bitkinin yararlanılan organı bu üç parçalı olan tepecik
kısmıdır. Safran olarak anılan kısım, bu dişi organdır.
Safranbolu safranının flamenlerdeki kimyasal özelliklerini tespit amacıyla kuru maddede yapılan analiz
sonuçlarına göre aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir:
Rutubet uçucu madde içeriği (%) 9,6
Kül (%) 4,9
Asitte çözünmeyen kül (%) 0,1
Soğuk suda çözülen madde miktarı (%) 62,0
Toplam azot (%) 2.77
Ham selüloz (%) 4,0
Acılık, pikrokrasim 83,0
Safranal 29,0
Renk yoğunluğu krosin 231,0
Safranbolu Safranının ayırt edici özellikleri aşağıdaki gibidir.
Pikrokrosin (acılık) (kuru maddede): en az % 70
Safranal (kuru maddede): % 20 ile 50 arası
Krosin (renk yoğunluğu) (kuru maddede): en az % 190
Üretim Metodu:
Safranbolu ilçesi coğrafi konumu itibariyle Karadeniz iklimi ile İç Anadolu iklimi arasında geçiş özelliği
gösterir.
Safran soğanlarının ekileceği arazi en az 2-3 defa sürülerek ekime hazır hale getirilir. Haziran başı itibariyle
sökme, kuruma ve dinlenme periyotlarının ardından soğanların ekimi ağustos ayının 15’i ile 30’u arasında
gerçekleştirilir. Ekim elle çapalamada 30 cm, makineyle çapalamada 50-80 cm aralıklarla açılan çizilere veya sırta
ekim şeklinde yapılır. İlk ekim zamanında soğanlar, 12-15 cm sıra üzeri mesafelerde 10-15 cm derinlikte açılan
çukurlara elle ekilir. Soğanlar ilk ekimin ardından toprak altında ikinci yıl ve üçüncü yıl üremeye devam ederek
bitki aralıkları birbirine yaklaşım sağladıkları için 12-15 cm olan sıra üzeri mesafeleri üçüncü yılda 5-8 cm’e kadar
daralabilir. Sıra mesafesinin daralmasına bağlı olarak üründe verimin artırılması için üçüncü yılın sonundaki ürün
hasadından sonra toprak altındaki soğanlar çıkartılarak tekrar ilk ekim işlemi uygulanır. İlk ekim işleminin ardından
soğanların üzerine dekara 4-6 ton yanmış çiftlik gübresi serilerek toprakla kapatılır.
Safran çok yıllık bir bitki olduğu için toprak ve yaprak tahlil sonuçlarına göre ihtiyaç duyulursa kimyasal
gübreleme yapılabilir. Gübre, ekimle birlikte veya çapalama sırasında verilir.
Çapalama; yabacı ot yoğunluğuna bağlı olarak yılda 3-5 kez elle veya çapa alet ve makineleri ile yapılmalıdır.
Çapalamada soğanlara zarar verilmemelidir.
Zirai mücadele; safrana ciddi zarar veren Rhizoctoria Crocorum isimli fungal bir hastalık soğanlarda zarar
oluşturan toprak altı zararlıları ve tarlada soğanları yiyerek zarar oluşturan köstebek ve sıçanlara karşı kimyasal ve
mekanik mücadele yapılmadır.
Safran çiçeğinin hasadı, sabah erken saatlerde çiçekler gonca halindeyken elle yapılmalıdır. Hasadı yapılan
çiçekler doğal şartlarda ışık alan kapalı bir ortamda oda sıcaklığında temiz bir tülbent üzerine serilerek kurutulur.
Doğal şartlara bağlı kalarak her hangi bir kimyasal kullanılmaksızın farklı sıcaklıklarda da kurutma işlemi
yapılabilir.
Kurutma işlemi biten flamentler kuru cam kavanoz içinde muhafaza edilir. Ürünün saklama koşulu çok
önemlidir. Hasadı yapılan safran çiçeklerinden erkek ve dişi organlar (ovary) ayrılır. Dişi organ, doğal şartlarda ışık
alan kapalı bir ortamda, oda sıcaklığında ve temiz bir tülbent üzerine serilerek kurutulur. Kurutma işlemini
müteakiben safran, kuru temiz cam bir kavanoz içerisinde muhafaza edilir. Her yıl Safranbolu Safranı üretim
miktarlarını gösteren tartı tutanakları üreticilerce kayıt altına alınır.
Özellikle tat, koku ve aromasını bozacak nemli, rutubetli ortamlardan uzak, direkt güneş ışığı almayan, yarı
gölge alanlar depolamada tercih edilir.
Denetleme:
Denetimler; Safranbolu Esnaf ve Sanatkârlar Odasının koordinasyonunda ve Safranbolu İlçe Tarım ve Orman
Müdürlüğünden bir, Safranbolu Ticaret Odasından bir, Safranbolu Ziraat Odasından bir ve Safranbolu Esnaf ve
Sanatkârlar Odasından iki kişinin katılımıyla beş kişiden oluşan denetim mercii tarafından, düzenli olarak yılda bir
defa, gerekli görülen hallerde ve şikâyet üzerine ise her zaman gerçekleştirilir.
Safranbolu Safranının denetimi, denetim mercii tarafından aşağıdaki kriterlere göre yapılır.
– Bitkilerin coğrafi sınırda yetiştirilmesi ve Safranbolu Safranının coğrafi sınırda üretilmesi,
– Safranbolu Safranının pikrokrosin, safranal ve krosin gibi ayırt edici özellikleri,
– Kurutma koşulları,
– Saklama koşulları,
– Kayıt altına alınan tartı tutanakları ile üreticiler veya işletmeler tarafından düzenlenen fatura veya
harcama pusulaları,
– Safranbolu Safranı ibaresinin, logonun ve menşe adı ambleminin kullanımının uygunluğu,
Denetim mercii, kamu kuruluşlarından veya özel kuruluşlardan veya bunlarda görevli uzman gerçek veya
tüzel kişilerden denetimin gerçekleştirilmesi sırasında faydalanabilir veya hizmet satın alabilir. Tescil ettiren,
hakların korunmasında hukuki süreçleri yürütür.