Tamzara Dokuması

Açıklama

Ürünün Tanımı ve Ayırt Edici Özellikleri:
Tamzara Dokuması Giresun ili Şebinkarahisar ilçesi Tamzara Mahallesinde üretilen yöresel bir dokumadır.
18. yüzyıldan bu yana üretilen yerel halk kültürünün önemli bir öğesidir.
Tamzara Dokumasının ayırt edici özelliği bezayağı ve rips dokuma örgüsünün dokumalarda yoğun olarak
kullanılmasıdır. Bununla birlikte panama ve krep dokuma da kullanılır.
Tamzara Dokumasının desenleri kareli ve çizgili formda olup, farklı büyüklük ve kalınlıklarda kareler ile
çizgi hatları, bu dokumanın temel özelliğini oluşturur. Desenler dokuma esnasında renkli iplerle verilir. Son
yıllarda ajur tekniği desenleri de bulunmakla birlikte kareli ve çizgili desenler Tamzara Dokumasında ağırlıklı
olarak kullanılır.
Tamzara Dokuması, dokuma tezgâhlarında el emeği ile dokunur. Genelde pamuk ipliği kullanılmakla
birlikte keten ve kenevir ipleri de kullanılır. Tamzara Dokumasının çözgü ipliği %100 pamuktur.
Tamzara Dokumasının ince olması, örme aralarında yer alan boşluklar suyu absorbe eder ve gözeneklerin
tuttuğu su, hava akımı ile kolay kaybolur. Bu nedenle teri çeken ve kolaylıkla kuruyabilen bir kumaştır.
Geçmişte sofra bezi, peştamal, başörtüsü, hamam bürüklüğü, önlük, mendil, çarşaf, dırıl, gazelina gibi
ürünlerde kullanılmıştır. Günümüzde ise Tamzara Dokumasından elbise, gömlek, kravat, şal, fular, masa örtüsü,
perde, hediyelik tekstil ürünleri üretilmektedir.
Üretim Metodu:
Tamzara Dokumasında bezayağı ve rips dokuma örgüsü, yoğun olarak kullanılır.
Bezayağı dokuma örgüsünde atkı ipliği çözgü ipliklerinin bir altından bir üstünden geçirilir ve diğer atkının
ters hareketi sonucu dokuma örgüsü oluşur. Bezayağı örgüsünde çözgü ve atkı ipliklerinin bağlantısı sepet veya
hasır örgü gibidir.
Rips dokuma örgüsü, bezayağı örgüsündeki bir üst bir alt atlamanın sadece çözgü yönünde (dikeyde) veya
sadece atkı yönünde (yatayda) çoğaldığı örgü tipidir. Gücü ve ayak sayısında değişiklik yoktur. Atlamalar çözgü
yönündeyse çözgü ripsi (çözgü iplikleri ile atlama yapılıyorsa), atkı ripsi adını alır ve bu tipler dokumada kullanılır.
Tamzara dokumasında doğrudan hazır renkli iplikler kullanılabildiği gibi ham ip aşamasından
başlanılarak da üretim yapılabilir.
İpliklerin Hazırlanması
Pamuk esaslı krem renkli ve/veya beyaz renkli iplikler, dairesel sarılmalarıyla elde edilen kelepler veya
çileler halinde üreticiden alındıktan sonra suyla yıkanır. Bu kelepler/çileler buradan taşlar üzerine alınır. Ahşap
tokaçlarla (tokmak) iyice dövülerek suları uzaklaştırılır. Bu süreç sonunda kelepler/çileler içindeki ipler iyice
yumuşamış olur.
İpliklerin Boyanması
İpler renklendirilmek için hazır doğal boyalarla, bitkisel boyalarla ya da topraktan elde edilmiş boyalarla
muamele edilir. Bu işlem büyük kazanlar içinde keleplerin/çilelerin boyalı suda kaynatılması ile yapılır. İpler
boyalı suyun içine henüz kaynama başlamadan dökülürler. Eğer iplikler siyah renge boyanacaksa rengini atmaması
için zırnık adı verilen bir madde ilave edilir.
Kasserleme
Beyaz iplikler için yapılan bir uygulama olup kasser adı verilen maddenin suda çözünmesi ve bu çözeltide
ipliklerin 1 gün bekletilmesi ile yapılır.
Haşıllama
Çile ve kelepler un/yarma karışımı içerisinde elle ovuşturulur. Bu işlem sonunda ipliklerin dayanımı artar
ve iplikler birbirine yapışmaz hale gelir. Karışımı iyice emen ipler asılarak kurumaya bırakılır.
Çözgü Hazırlama İşlemi
Tamzara Dokumasının en ebatları genellikle 40 cm, 60 cm, 90 cm ölçülerinde yapılmakla birlikte artırılıp
azaltılabilir. Planlanan ebatlar doğrultusunda çözgüler hazırlanır. Kelepler/çileler çıkrık olarak adlandırılan alet
ile bobinlere sarılar ve çözgü hazırlanmaya başlanır. Çözgü tek renk hazırlanabildiği gibi dokunacak desene
uygun renklerde de hazırlanabilir.
Çözgü hazırlama işleminde bobinlerden çıkan ipler cağlık adı verilen kısım üzerinden doğru, çapraz
tarağından geçirilir ve yatay duran çözgü dolabına sarılır.
Bu aşamaya kadar yapılan işlemler ham ip olarak alınıp ön işlemlerin dokumacı tarafından yapıldığı ve
çözgünün de dokumacı tarafından hazırlandığı durumlarda uygulanır. Bu aşamadan sonraki işlemler ise
dokumacının ipleri ve çözgüyü imalata hazır olarak temin ettiği durumlarda geçerlidir.
Taharlama
Çözgünün ipleri tezgâhta gücü ve tarak arasından geçirilir. Çözgü tezgâha yerleştirilir. Her iplik gücü
gözlerinden ve tarak taharına getirilir. Burada çözgü levende çilpi çubuğu ile sabitlenerek dokuma işlemine geçilir.
Dokuma
Tahar işleminden sonra dokuma ustası dokumaya başlar. Mekik kullanarak dokumayı gerçekleştirir.
Dokuma işleminde planlanan desene uygun ve renkte iplikler kullanılarak dokuma yapılır. İpliklerin kalınlığı ve
inceliği ile çözgü sayıları da üretimi yapılacak ürüne göre değişiklik arz edebilir. Dokumada atkının atılması için
ağızlık açıldıktan sonra ağızlıktan atkıya atma; tefe ve tarak kullanarak tefeleme yapıp atkıyı kumaş çizgisine
sıkıştırma işlemi yapılarak kumaş dokunur (Resim 1).
Resim 1. Dokuma
Bu işlemler yapılırken çözgü salınır ve dokunan kumaş da sarılır. Üretilecek ürün değişik desen ve
şekillerde olup, talebe göre bazen uçlarda püsküller ve saçaklar da bırakılabilir (Resim 2).
Resim 2. Dokuma örnekleri
Coğrafi Sınır İçerisinde Gerçekleşmesi Gereken Üretim, İşleme ve Diğer İşlemler:
Tamzara Dokuması 18.yüzyıldan bu yana varlığını devam ettiren yerel halk kültürünün önemli bir öğesidir.
Dokumada kullanılan ipliklerin hazırlanması ve dokuma aşamaları yöre insanın ustalık becerisini gerektirir. Bu
sebeple üretimin tüm aşamaları coğrafi sınırda gerçekleşmelidir.
Denetleme:
Şebinkarahisar Belediyesinin koordinatörlüğünde ve Şebinkarahisar İlçe Halk Eğitim Merkezi
Müdürlüğünden bir kişi, Giresun Üniversitesi Şebinkarahisar Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Tasarım
Bölümünden bir kişi ve Şebinkarahisar Belediyesinden üç kişinin katılımı ile oluşan denetim mercii tarafından
denetimler yapılacaktır. Denetimler yılda bir defa düzenli olarak ve şikâyet üzerine veya gerekli görüldüğü
hallerde her zaman yapılacaktır.
Tamzara Dokumasının çözgü ipliği %100 pamuk olmalıdır.
Dokumada genel olarak pamuk ipliği kullanılmalıdır. Bunun yanında keten ve kenevir iplikleri de
kullanılabilir.
Tamzara Dokumalarında bezayağı ve rips dokuma örgüsü yoğun olarak kullanılmalıdır. Panama ve krep
dokuma da kullanılabilir ancak bunlar baskın olmamalıdır.
Tamzara Dokumalarında değişik büyüklüklerde ve kalınlıklarda kareli ve çizgi desenleri kullanılmalıdır.
Ajur tekniği de kullanılabilir ancak bu teknik baskın olmamalıdır.
Denetim mercii, kamu kuruluşlarından veya özel kuruluşlardan veya bunlarda görevli uzman gerçek veya
tüzel kişilerden denetimin gerçekleştirilmesi sırasında faydalanabilir veya hizmet satın alabilir. Tescil ettiren,
hakların korunmasında hukuki süreçleri yürütür.