Uşak Halısı

Açıklama

Ürünün Tanımı ve Ayırt Edici Özellikleri:
15.yy.dan itibaren Avrupa’da ünlenmeye başlayan Uşak halılarının iki ana tipi madalyonlu Uşak halıları ile
yıldızlı Uşak halılarıdır. Madalyonlu Uşak halıları daha önemli bir grup olarak XVIII. yüzyıl içinde de gelişmiş, 10
metreye kadar uzun olanları yapılmıştır. Orta eksende yuvarlak, yanlarda sivri dilimli madalyonların
sıralanmasından ibaret ve sonsuzluğa işaret eden kompozisyona sahiptir. Sonsuz örnek halinde sıralanmış
madalyonlardan kesilmiş bu kompozisyon düzeninde, ancak madalyonlar bazen oval, bazen yuvarlak olarak
değişmiş, sıralanışta zeminin boyutları farklı da olsa bir değişme olmamıştır. 16. yy. dan başlayıp 18. yüzyıl
ortalarına kadar devam eden madalyonlu uşakların en iyi cinsleri, sarı çiçeklerle doldurulmuş lacivert zemin üzerine
koyu kırmızı ve mavi madalyonlulardır. Kırmızı zeminliler daha zengindir ve madalyonları hep lacivert olur.
Umumiyetle yünden yapılmış, çözgüde bazen pamuk kullanılmıştır. Kırmızı, lacivert ve parlak sarı hâkim renkler
olup, ikinci derecede yeşil, mavi renkler, konturlarda siyah kullanılmış, üç asıl, iki yardımcı renkle zengin dekorlar
meydana gelmiştir. Yıldızlı Uşak halıları sayıca daha küçük bir ip olup, sekiz kollu yıldızlarla küçük baklava
biçimindeki madalyonların kaydırılmış eksenler üzerinde alternatif sıralanmasını gösterir. Bunlar orta boy halılardır,
dört metreden uzun olanları pek azdır. Daima kırmızı zemin üzerine sekiz köşeli yıldız madalyonlar ve küçük
baklavalar koyu mavi ekleri meydana getirir. Bunlarda halının ortası belirtilmez ve madalyonların sonsuz örneğe
bağlandığı açıkça bellidir. Bazen zemin, mavi madalyonlar kırmızı renkte olabilir. Madalyonların içi sarı ve kırmızı
palmet ve çifte Rumilerle dolgunlaşmış, zemin köşeli dallar ve çok renkli çiçeklerle bezenmiştir.
Halı Tipi Uşak
Kalite 25*40 ile 25*50 arası
Dm²’deki ilme 675 ile 2000
Düğüm tarzı Türk Düğümü (Uşak Çift Düğüm)
Hav Yüksekliği 5 ile 7 mm arası
Malzeme Sarfiyatı:
a) İlme 5.000 g/m² ile 8.000 g/m²
b) Çözgü Yün 800 g/m² ile 1.500 g/m²
c) Çözgü Pamuk 900 g/m² ile 1.700 g/m²
d) Atkı Yün 250 g/m² ile 500 g/m²
e) Atkı Pamuk 300 g/m² ile 700 g/m²
İlme, atkı ve çözgü de kullanılacak olan hammaddenin ağırlığı ve büküm şekilleri dm² ye atılması gereken
675 – 2000 arasındaki düğüm sayısına göre ayarlanmaktadır. Halının en büyük ayırt edici özelliği ise halı üzerinde
bulunan motifleridir.
Üretim Metodu:
Aşağıdaki iplik türleri kullanılmak üzere :
a- El Eğirmesi İplik : Çıkrık, ığ, kirman, eğirme ve bükmede kullanılan aletlerle yapılan ilme, çözgü ve atkı
b- Yarı Kamgarn İplik: Kirman İpi (Elipi) tekniğinde yapılan ilme, çözgü ve atkı
Hammaddesi %100 yün olan 10 cm. elyaf uzunluğunda, 30 mikron kalınlığında olup 600 °C sıcak su ile arıtılmış,
halı dokumasında kullanılan ip.
Yarı kamgarnda yün elyafların temiz olması için 5,6 defa işlemden geçirilir. Yün elyaf uzunluğu en az
10-11 cm uzunluğunda olup yün elyaflar birbirlerine paralel dümdüz taranarak tops haline getirilir, hazırlanan
topslardan düzgün, kaliteli, sağlam iplik elde edilir. Yapılan iplik çok temiz olmasından dolayı boya alması daha
kolay olur.
Boya işleminde iki tür boya kullanılmaktadır :
a-Kök Boyası: 600°C’de doğal sabunlarla yıkanan ipe krem tartar ve şap verilerek bir gün bekletilir. Bu
süreç sonunda ortaya çıkan ip 1 gün boyunca bitki özlü boyalarla boyanır.
b-Metal Kompleks Boya: 600°C’de doğal sabunlarla yıkanan ipe boya maddesi ve asetik asit verilerek ip
boyanır. Süreci takribi iki saattir.
Kullanılan iki boyanın özelliği insan vücuduna zarar vermeyen ve kanserojen madde içermeyen boyalar
olmasıdır.
Motiflerin sıralanışları yün malzemeden ve Türk düğümü ile yapılmıştır. Türk düğümü simetriktir. Halıdaki
düğüm sırasını oluşturan düğümler iki bağımsız çözgü arasından geçirilir ve bu iki çözgüye ilinir. Geometrik
motiflerin yerini bitkisel motifler ve özellikle bu grup halılar için karakteristik olan madalyon almıştır. Madalyon
şekli Türk halılarında ilk defa 16. yüzyılda kullanılmaya başlamıştır. On metreye varan madalyonlu halılar, büyük
orta madalyonun altında ve üstünde birer, yanlarda ikişer kesik, madalyonla sonsuzluğa işaret eden bir örnek
gösterir.
Yıldız örneğindeki madalyonlarla baklavaların alternatif sıralanmasını gösteren yıldızlı Uşaklarda sonsuz
örnek daha belirlidir.
Dokuma esnasında halının boyutlarına bağlı olarak uzunlukları değişen demir tezgâhlar kullanılır.
Coğrafi Sınır İçerisinde Gerçekleşmesi Gereken Üretim, İşleme ve Diğer İşlemler:
Uzun yıllardır bilinen ve yöre adı ile özdeşleşmiş üründür.
Denetleme:
6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’nun 49 uncu maddesine istinaden, başkalarının aynı ürünü üretimlerinin
teknik özelliklerine uygunluğunun denetimi, Uşak Ticaret ve Sanayi Odası koordinatörlüğünde; Uşak Üniversitesi,
Uşak İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ve Uşak Ticaret ve Sanayi Odasının görevlendireceği ürün hakkında bilgi
sahibi birer kişiden oluşan toplam üç kişilik denetim mercii tarafından yılda bir defa ve şikâyet halinde, şüphe
üzerine ve ihtiyaç duyulduğunda ise her zaman denetim kriterleri kapsamında denetimleri yapar ve coğrafi işareti
haksız ve kurallara aykırı kullananlar hakkında gerekli kanuni yollara başvurur. Denetime ilişkin raporlar Uşak
Ticaret ve Sanayi Odası tarafından Türk Patent ve Marka Kurumuna her yıl gönderilir.
Uşak Halısı için metre kare başına düşen ilmek sayısı, dokumada kullanılan düğüm tarzı, kullanılan iplik ve
boya özellikleri, üretilen halının motif ve desen özelliklerinin yukarıda belirtilen koşullara uygunluğunun denetimi
yapılır.